وَ بِالْولِدَیْنِ إِحْسَناً : احترام و نیکی‌کردن به پدر و مادر از جمله سفارش‌های بزرگان دین و عالمان اخلاق به‌عنوان یک درس مهم اخلاقی برای انسان است که در کتاب قرآن و روایات ائمه نیز به این مسئله اشاره شده است.
خداوند متعال انسان را به این امر مهم سفارش نموده است در آنجا که می‌فرماید: وَ وَصَّیْنَاالْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعینَ سَنَهً قالَ رَبِّ أَوْزِ عْنی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلى والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لی فی ذُرِّیَّتی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنِّی مِنَ الْمُسْلِمینَ (۱)
و ما انسان را به احسان درحق پدر و مادر خود سفارش کردیم که مادر با رنج و زحمت بار حمل او کشید و باز با درد و مشقّت وضع‌حمل نمود و سى ماه تمام مدت حمل و شیرخواری او بود تا وقتى که طفل به حد رشد رسید و آدمى چهل‌ساله گشت (و عقل و کمال یافت آنگاه جای دارد که) عرض کند: بار خدایا، مرا بر نعمتى که به من و پدر و مادر من عطا فرمودی شکر بیاموز و به کار شایسته‌ای که رضا و خشنودى تو در آن است موفق دار و فرزندان مرا صالح گردان، من به درگاه تو باز آمدم و از تسلی‌مان فرمان تو شدم.
وَ قَضى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْولِدَیْنِ إِحْسَناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْکِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً ؛(۲):و خدای تو حکم فرموده که جز او را نپرستید و درباره پدر و مادر نیکویى کنید و چنان که یکی از آنها یا هردو در نزد تو پیر و سالخورده شوند(که موجب رنج و زحمت تو باشند) زنهار کلمه اى که رنجیده خاطر شوند مگو و بر آنها بانگ مزن و آنها را از از خود مران وبا ایشان به اکرام و احترام سخنگو.
وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیراً؛(۳): و همیشه پروبال تواضع و تکریم را با کمال مهربانى نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا، چنان که پدر و مادر، مرا از کودکى (به مهربانى) به پروردند تو درحق آنها رحمت و مهربانى فرما.
آیه قرآنی درباره بحث ما بیشتر از آن است که ما آورده‌ایم، مثلاً آیه‌های ۸۳ سوره بقره، آیه ۳۶ سوره نسا، آیه ۱۵۱ سوره انعام، در این مورد هستند که ما به‌عنوان تبرک و نمونه این سه آیه را آورده‌ایم.
وَ بِالْولِدَیْنِ إِحْسَناً
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله وصلم فرمود: «بعد از نماز اوّل وقت، کاری بهتر از احترام به والدین نیست» (۴)
حضرت امام رضا علیه‌السلام، از پدرش از جدش امام صادق علیه‌السلام حدیث کرده‌اند که فرموده‌اند: اگر خداوند برای جلوگیری از رنجش و آزار پدر و مادر کلمه‌ای را کوتاه‌تر از (اُف) می‌دانست آن را در قرآن شریف می‌آورد. (۵)
خداوند به موسى نبی علیه‌السلام وحى نمود: همانا کسى که به پدر و مادر نیکى کند و مرا رها کند، اسم وى را نیکوکار بنویسم و کسى که مرا نیکى کند و پدر و مادرش را واگذارد، وى را عاق نویسم. (۶)
قَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ ع و إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ یَزِیدَ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ فَسُرَّ أَبَوَیْکَ؛(۷): امام صادق علیه‌السلام فرمود: اگر دوستداری که خداوند عمرت را زیاد کند، پدر و مادرت را شاد کن.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِسَاءِ النَّاسِ تَعِفَ نِسَاؤُکُمْ؛(۸): امام صادق علیه‌السلام فرمود: به پدر و مادر خود نیکى کنید تا فرزندانتان به شما نیکى کنند و به زنان مردم عفّت ورزید تا زنانتان عفّت ورزند؛
به پدر و مادر خود نیکی کنید با رفتار و عمل واقعی خودتان رضایت والدین خود را جلب کنید تا فرزندانتان عمل نیکی‌کردن را از کودکی یاد بگیرند تا در بزرگسالی چون آئینه عمل خودتان را به خودتان پس بدهند، از قدیم گفته‌اند که:
ازمکافات عمل غافل مشو گندم ازگندم بروید جوزجو
یعنی اگر با پدر و مادرت بد کردی، فرزند را نسبت به خود ظالم به بار آوردی، و اگر با پدر و مادرت خوب و مهربانانه تا کردی، فرزند را نسبت به خود و جامعه یک انسان خوب و مهربان به بار آوردی، و این راهم شنیده‌ایم که از قدیم می‌گفتند روزی پدر پدری را در زنبیل گذاشته با همراهی پسرش که پسربچه بیش نبود، به کوهی برد و پدر را بر سر گوه گذاشت و دست پسر برگرفت تا برگردد.
پسر به پدر گفت! پدرم حالا که پدرت را بر کوهی گذاشتی و برمی‌گردیم، زنبیل را هم با خودبردار! پدر پرسید. پسر جانم من که پدر را در زنبیل نگه می‌داشتم، و حالا که پدر نیست زنبیل بچه کار آید؟ پسر گفت: پدر جانم می‌خواهم زنبیل را نگهدارم روزی که تو هم پدربزرگم پیر شدی در همین زنبیل تو را به همین‌جا بیاورم.
پدر از حرف پسر به خود آمد، و پدر را در همان زنبیل به خانه آورد، و نگهداری کرد تا به اجل خود و در وقت معین الهی درگذشت، و به روش معمول دفن و کفن نمود.
۱- سوره احقاف آیه ۱۵
۲-سوره اسرا آیه ۲۳
۳- سوره اسرا، آیه ۲۳ و، ترجمه الهی‌قمشه‌ای
۴- تفسیر نور ج۷
۵- مجمع‌البیان،ج۶
۶- معراج السعاده
۷.۸-بحارالانوار جلدهای،۷۱،۷۲
